مراقبه و فواید آن

مراقبه چطور باعث آرامش جسمی و روحی ما می‌شود؟ این عادت چطور می‌تواند بر ذهن و مغز ما تأثیرگذار باشد؟ ابتدا باید به یک سؤال اصلی و مهم پاسخ دهیم:

مدیتیشن یا مراقبه چیست؟

روش‌های متفاوتی برای مراقبه وجود دارد. دو شیوه از انجام مراقبه معمولا مورد توجه تحقیقات علمی قرار می‌گیرد. یکی توجه متمرکز و دیگری مراقبه‌ نظارت باز است.

1. مراقبه‌ تمرکزی زمانی است که شما روی یک چیز خاص تمرکز می‌کنید. به‌طور مثال تمرکز بر نفَس کشیدن یا احساسات درونی‌ یا حتی یک شی بیرونی. نکته‌ اصلی در این نوع مراقبه این است که شما باید کاملا بر یک چیز متمرکز شوید و اگر توجه‌تان منحرف شد، دوباره تمرکز کنید.
2. در نوع دوم مراقبه یعنی مراقبه‌ نظارت باز، شما بر تمام چیزهایی تمرکز می‌کنید که اطراف شما اتفاق می‌افتد. در واقع بدون اینکه به چیزی واکنش نشان بدهید، فقط ملاحظه و نظارت می‌کنید.

در هنگام مراقبه، چه اتفاقی در مغز می‌افتد؟

جالب‌ترین قسمت مراقبه اتفاقاتی است که داخل مغز می‌افتد. دانشمندان با استفاده از فناوری‌های جدید نظیر FMRI، اطلاعات دقیق‌تر و کامل‌تری درباره‌ اتفاقات هنگام مراقبه در مغز به دست آورده‌اند. تفاوت کلی بین انجام مراقبه و عدم انجامش، این است که مغز ما هنگام مراقبه، پردازش سریع و فعال اطلاعات را که همواره در حال انجام آن است، متوقف می‌کند. مغز ما شروع به نمایش کاهش امواج بتا می‌کند؛ امواجی که نشان‌دهنده‌ عملیات پردازش اطلاعات در مغز هستند. این تغییرات حتی پس از ۲۰ دقیقه مراقبه، در صورتی که قبلا آن را انجام نداده باشیم، خود را نشان می‌دهند.

در تصویر زیر می‌توانید ببینید که امواج بتا (تصویر سمت چپ با رنگ قرمز روشن) بر اثر مراقبه کاهش پیدا کرده‌اند. در تصویر سمت راست وضعیت مغز را بعد از مراقبه می‌بینید.

اما این اتفاق چطور در مغز روی می‌دهد؟

لوب پیشانی

این قسمت یکی از مهم‌ترین و تکامل‌یافته‌ترین بخش‌های مغز و مسئول استدلال، برنامه‌ریزی، عواطف و خودآگاهی است. در جریان مراقبه، این قشای قدامی گرایش به خاموشی پیدا می‌کند.

لوب آهیانه‌ای

این بخش از مغز، اطلاعات حسی درباره‌ دنیای اطراف را پردازش می‌کند و مسئولیت جهت‌یابی در فضا و زمان را بر عهده دارد. در جریان مراقبه، از سرعت فعالیت‌های لوب آهیانه‌ای کاسته می‌شود.

نهنج یا تالاموس

این ارگان به نوعی دروازه‌بان عواطف است. تالاموس با هدایت‌ برخی داده‌های احساسی به اعماق مغز، از ورود سیگنال‌های دیگر به مسیر حرکت این داده‌ها، جلوگیری می‌کند. مراقبه جریان داده‌های ورودی را کاهش می‌دهد.

ساخت شبکه‌ای یا تشکیلات مشبک

این ساختار که به‌عنوان نگهبان مغز، فعالیت می‌کند، محرک‌ها را دریافت می‌کند و مغز را هوشیار و آماده‌ پاسخگویی نگه می‌دارد. مراقبه، شدت سیگنال‌های انگیختگی را کاهش می‌دهد.

با دریافت مراقبه تغییر آرامش و امید را به زندگی خود آورید.

مراقبه چطور بر ما تأثیر می‌گذارد؟

حال که می‌دانیم در جریان مراقبه چه فرآیندی در مغز رخ می‌دهد، وقت آن رسیده است، نتایج تحقیقات درباره‌ نحوه‌ تأثیر مراقبه بر سلامتی را بررسی کنیم.

افزایش تمرکز حواس

از آن جایی که مراقبه، تمرینی برای تمرکز حواس‌ و آگاهی نسبت به منحرف شدن است، این فرایند، تمرکز ما را بهبود می‌بخشد. این یک تأثیر پایدار و مداوم است که بر اثر انجام منظم مراقبه ایجاد می‌شود. توجهِ متمرکز، درست مانند یک عضله است که برای تقویت و استحکام به تمرین نیاز دارد.

کاهش اضطراب

هر چه بیشتر مراقبه کنیم، اضطرابمان کمتر می‌شود، زیرا با مراقبه در واقع، برخی از مسیرهای عصبی را تضعیف می‌کنیم.

افزایش خلاقیت

تحقیقات زیادی بر نحوه‌ تأثیر مراقبه بر خلاقیت انجام شده است. محققان دانشگاه لیدن در هلند، هر دو شیوه‌ مراقبه یعنی توجه متمرکز و مراقبه‌ نظارت باز را بررسی کرده‌اند تا ببینند این مراقبه‌ها تأثیری بر خلاقیت افراد داشته است یا خیر. آن‌ها دریافتند افرادی که مراقبه‌ توجه متمرکز انجام داده‌اند، به دنبال این مراقبه، هیچ نشانه‌ آشکاری از پیشرفت در خلاقیت نشان نداده‌اند. اما در مورد مراقبه‌ نظارت باز، کسانی که چنین مراقبه‌ای انجام داده‌اند، در وظایفی که نیاز به ایده‌های جدید و خلاقیت داشته است، عملکرد بهتری از خود نشان داده‌اند.

افزایش همدردی و دلسوزی

پژوهش‌ها درباره‌ مراقبه نشان داده است، کسانی که به‌طور منظم مراقبه می‌کنند، هم‌دردی و شفقت بیشتری دارند. همچنین این افراد، نسبت به تصاویر ناراحت‌کننده‌ دیگران، احساس ترحم و همدردی بیشتری داشتند. یک مطالعه‌ در سال ۲۰۰۸ نشان داد، افرادی که به‌طور منظم مراقبه می‌کنند، زمانی که صدای افراد دیگر را در حال رنج کشیدن می‌شنوند، بیشتر از دیگران واکنش نشان می‌دهند. در حقیقت سطح فعالیت بخشی از مغز که با شفقت و همدردی ارتباط دارد در آن‌ها بیشتر است.

تقویت حافظه

یکی از ثمرات مراقبه، بهبود سرعت بازیابی حافظه است.

کاهش استرس

مراقبه‌ تمرکزی به افراد کمک می‌کند، تحت فشارهای روحی مختلف بتوانند عملکرد مناسبی داشته باشند و استرس کمتری تجربه کنند.

افزایش ماده‌ خاکستری مغز

مراقبه با افزایش میزان ماده‌ خاکستری مغز در هیپوکمپوس و بخش‌های قدامی مغز مرتبط است. افزایش ماده‌ خاکستری به افزایش احساسات مثبت، ثبات عاطفی طولانی‌تر و افزایش تمرکز در زندگی روزمره منجر می‌شود. علاوه بر این، مراقبه می‌تواند اثرات افزایش سن بر ماده‌ خاکستری را کاهش دهد و فرآیند زوال عملکرد شناختی را کندتر کند.

چهار نوع اصلی مراقبه

• مراقبه‌ هدایت شده:

در این شیوه، آموزش‌های کلامی از طریق یک مربی ارائه می‌شود.

• مراقبه‌ متحرک:

این شیوه از مراقبه موجب آرامش ذهن می‌شود و توجه را به آنچه در لحظه در حال انجام است، متمرکز می‌کند. این شیوه برای کسانی مناسب است که زمان کافی برای مراقبه‌های طولانی‌مدت و نشسته ندارند.

• مراقبه‌ حسی:

در این مراقبه، ذهن روی تصاویر، صداها، مزه‌ها، بوها و سایر محرک‌های فیزیکی متمرکز می‌شود.

• مراقبه‌ تمرکزی:

نکته‌ کلیدی در این شیوه از مراقبه این است که بفهمیم ما، افکار، احساسات و عملکردمان نیستیم. تمرکز ذهن روی خود ذهن است.

اگر با خواندن این مقاله تصمیم گرفتید که مراقبه کنید، پکیج کامل مراقبه شامل ۲۶ مراقبه تخصصی و آموزشی را پیشنهاد می‌دهیم.